BOSHLANG‘ICH SINFLARDA INGLIZ TILI FANINI O’QITISHDA PEDAGOGIK
TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH
Boshlang‘ich sinflarda ingliz tili darslarida interaktiv metodlardan foydalanish o‘quvchilar faolligini oshirishga, bilim olishga ijodiy yondashuv ko‘nikmalarini shakllantirishga olib keladi. Shuningdek, pedagogik texnologiyalar o‘quvchilarning o‘z qobiliyati va imkoniyatlarini yuzaga chiqarishga imkon beradi, jamoa bilan ishlashga mahoratni shakllantirib ularda turli vaziyatlarda mustaqil qaror qabul qilish mahoratini shakllantiradi, o‘z faoliyatining natijalariga mas’ullik va qiziqish uyg‘otadi, muammolarga diqqatni jamlay olish, o‘z bilimlarini yangi sharoitlarda, yangicha vaziyatlarga ko‘chirish malakasini shakllantirishga yordam beradi.
Olib borilgan izlanishlar natijalari shuni ko‘rsatmoqdaki, boshlang‘ich ta’limga pedagogik texnologiyalarni tatbiq etish ta’lim samaradorligi va ta’sirchanligini oshirib o‘quvchilarning bilim olishga intilish motivlarini rivojlantirmoqda. Ta’lim jarayonini innovatsion metodlardan foydalanib tashkil etish uchun avvalo, darsning rejasi va loyihasi aniq ishlab chiqilishi zarur. Dars loyihasini tuzishda o‘qituvchi o‘zining ish shakllari va o‘quvchilarning ko‘nikmani egallash jarayonidagi faoliyati doirasini aniq belgilab olish lozim. Bunda ko‘proq interaktiv usullarga e’tiborni qaratish ta’lim samaradorligini oshiradi.
Ma’lumki, boshlang‘ich sinflarda ingliz tili darslarida o‘yin texnologiyalari faoliyat ustuvorligiga ega bo‘lib, bolaning ruhiy jihatdan rivojlanishini bir qadar tezlashtiradi. O‘yin bolalar yaxshi o‘zlashtira oladigan faoliyat hisoblanib, bu faoliyat jarayonida ular o‘qishga, mehnatga, badiiy ijodga oid hayotiy muammolarni tezda ilg‘ab oladilar. Tadqiqotlardan ma’lumki, o‘yinli vaziyatlardan maqsadli foydalanish g‘oyasi ilg‘or va samaralidir. Turli yoshdagi odamlar faoliyatini o‘yin tarzda tashkil etish va kasb mahoratini takomillashtirish tajribasi pedagogika fani uchun yangilik bo‘lmasada, o‘yinli didaktik jarayonni loyihalash texnologiyasi yetarlicha ishlanmagan. Mavjud adabiyotlarda o‘yinning ishbilarmonlik, rolli ishlab chiqarish, tadqiqotchilik va o‘qishga oid turlari mohiyati va mazmuni uchrab turadi, biroq ular o‘yinga qo‘yiladigan asosiy talablarga javob bermaydi, ya’ni, o‘yin jarayonining kuchaytirilgan va turg‘un motivatsiyasi, o‘yinning asosiy bosqichida ishtirokchilarning muvaffaqqiyatga erishishi va qanoat hosil qilishi bilish faoliyatini maqsadli boshqarish hamda o‘yin so‘ngida faoliyati o‘zlashtirish sifatining ta’minlanishiga erishish.
O‘yin-mehnat jarayonida bolalar atrofdagi olam to‘g‘risida chuqurroq tasavvurga ega bo‘ladi, ushbu jarayonni harakatlarning umumiy ko‘rinishini o‘rganadilar. O‘quvchilarda hozirgi kunda ko‘proq dolzarblik kasb etayotgan konstruktiv tafakkur, induktiv va deduktiv bilish ko‘nikmalari rivojlanib boradi.
O‘yin turlarini tanlash bevosita o‘quvchilar yoshiga bog‘liq ekanligini ta’kidlash joiz. Misol uchun, yetti yoshli bolalar uchun o‘yin mazmun jihatdan ahamiyat kasb etmaydi, balki u larga ba’zi bir “mas’uliyatli” topshiriqlar berilishi lozim: bayroqni olib kel, do‘stingni yonida tur va hokazo. O‘yinning asosiy vazifasi darsni tashkil etish shakli sifatida bolalarni bilishga oid faoliyatiga jalb etishdir. Shu boisdan “Xayoliy orol”ga sayohat, multifilmda sevgan qahramonlarining harakatlarini kuzatish, topishmoqlar aytish, bolalar bayramlari kabi o‘yinlar bola shaxsiyati mazmunini ochib berishga, uning faoliyatini rivojlantirishga, umumiy qiziqish va fikrlar mushtarakligi asosida ularni jipslashtirishga imkoniyat beradi.
Mavzuli – rolli o‘yinlar o‘quvchilarning mustaqil yoki kattalar yordamida ijtimoiy tajribani milliy obyektni, hayotiy va badiiy taassurotlar asosida ijodiy tafakkurni yaratish faoliyatidir. Bu faoliyat natijasida bolalar ichki fikrlash, xayol surish va boshqa axloqiy sifatlar tarkib topadi. Buning uchun bola yoshiga xos kichik hajmdagi hayotiy mavzular sahna ko‘rinishida ijro etiladi. Misol uchun, “Bozor” sahnasini ijro etish bilan o‘quvchilar yangi iqtisodiy tushuncha va
munosabatlarga (xaridor, sotuvchi, narx, savdo, qiymat, pul va boshqalar) duch kelishadi va ularda iqtisodiy ong va tadbirkorlik ,ishbilarmonlik xislatlari shakllanadi. Bulardan tashqari o’quvchi bozordagi mahsulatlarning inglizcha nomini ham bilib oladilar.
Didaktik o‘yinlar o‘quvchilarning aqliy rivojlanishida, ularni bilishga undashda bir necha afzallikarga ega. Bu o‘yinlar o‘qituvchi- tarbiyachi tomonidan o‘quv-tarbiyaviy maqsadlar uchun maxsus tashkil etiladi. Foydalanayotgan materiallar turiga qarab didaktik o‘yinlar predmetli-didaktik o‘yinchoqlar va materiallar; mantiqiy-“qiziqarli sayohat”, “labirint”, so‘zli- o‘yin: topishmoqlar, masallar, o‘yin-sayohatlar kiradi.Harakatli o‘yinlar bolalarni tarbiyalashda muhim vosita sanaladi. Ular har doim o‘yin ishtirokchilaridan faol sensorli va harakatlarni o‘rnatilgan maqsadga erishish uchun bajarishni talab etadi. Musobaqa tarzida tashkil etilgan bu tur o‘yinlar bolalarda ijodkorlik, epchillik, tezkorlik, zehnlilik kabi sifatlarni shakllantirishga xizmat qiladi.Lekin, boshlang‘ich ta’lim amaliyotida zamonaviy pedagogik texnalogiyalarni qo‘llashda quyidagi muammolar ham kuzatilmoqda, ya’ni:
– ayrim o‘quvchilar nazariy jihatdan pedagogik texnologiyalar haqida aniq tasavvurga ega emas;
– ular interfaol usullarni an’anaviylardan ajrata olishda qiynalmoqda;
– o‘z amaliyotida faqat bir yoki ikkita texnologiyalardan foydalanadi hamda ularni qoidasiz
qo‘llaydi(masalan, “Aqliy hujum”ni oddiy suhbatga o‘xshatdi, kichik guruhlar o‘rniga sinfdagi 3 qator ishlatadi), o‘quvchilarni joylashtirishda, shakllarni tanlash masalasida qiynaladi va hokazo.
Ushbu muammolarni bartaraf etish uchun maktabda quyidagi ishlarni amalga oshirishni tavsiya etamiz:
– o‘qituvchilar uchun uslubiy seminarlarni kengroq uyushtirish, unda pedagogik texnologiyalar, ularning turlari haqida muntazam bilim berish;
– o‘qituvchilarning o‘zaro darsga kirishini, tajriba almashishni tashkil etish;
– ular o‘rtasida ommaviy axborot vositalarida pedagogik texnologiyalarni amalda qo‘llash bo‘yicha ilg‘or tajribalar haqida chop etilgan maqolalarni muhokama qilishni uyushtirish;
– ilg‘or pedagogik texnologiyalarni o‘rganish borasida novator o‘qituvchilar bilan haftalik o‘quv kurslarini tashkil etish.
Men o’tgan o’quv yili jaroyonida yuqoridagi didaktik o’yinlardan foydalanib dars o’tdim.Buning natijasida 4-sinf o’quvchilari Shaydo Rahimova, Jasmina Xudoyberganova,3-sinf o’quvchisi Saboxon Xusaynazarova,Muhlisa Rejabboyeva,Ra’no Mamedova o’quv yili davomida juda yaxshi natijalarga erishdilar.
Xulosa o’rnida shuni aytish joizki, boshlang‘ich sinflarda ingliz tili darslari jarayonida pedagogik texnologiyalardan samarali foydalanish ta’lim-tarbiya sifatini oshirishga xizmat qilishini to’liq kafolatlay
oladi.
Nazokat NIYAZMETOVA,
Yangiariq tumanidagi 22-umumta’lim maktabining ingliz tili fani oʻqituvchisi.