Sil kasalligi (tuberkulyoz) jiddiy kasallik bo’lib, asosan o’pkaga ta’sir qiladi. Sil kasalligini keltirib chiqaradigan mikroblar bakteriyalarning bir turidir.
Tuberkulyoz kasal odam yo’talganda, aksirganda yoki qo’shiq kuylaganda yuqishi mumkin. Bu mikroblar bo’lgan mayda tomchilarni havoga qo’yishi mumkin. Keyin boshqa odam tomchilar bilan nafas olishi mumkin va mikroblar o’pkaga kiradi.
Odamlar ko’p yig’iladigan yoki odamlar gavjum sharoitda yashaydigan joylarda sil kasalligi oson tarqaladi. OIV/OITSga chalingan va immuniteti zaif bo’lgan boshqa odamlarda sil kasalligiga chalinish xavfi odatdagi immun tizimiga ega bo’lgan odamlarga qaraganda yuqori.
Antibiotiklar deb ataladigan dorilar silni davolaydi. Ammo bakteriyalarning ba’zi shakllari endi davolanishga yaxshi javob bermaydi.
Tuberkulyozning belgilari
Sil kasalligi (tuberkulyoz) mikroblari o’pkada omon qolsa va ko’paysa, sil kasalligi infektsiyasi deyiladi. Sil infektsiyasi uch bosqichdan birida bo’lishi mumkin. Semptomlar har bir bosqichda farq qiladi.
Har bir inson sil bilan kasallanishi mumkin, ammo ba’zi omillar infektsiyani yuqtirish xavfini oshiradi. Boshqa omillar infektsiyaning faol sil kasalligiga aylanishi xavfini oshiradi.
Kasalliklarni nazorat qilish va oldini olish markazlari sil kasalligi yoki faol sil kasalligi xavfi yuqori bo’lgan odamlar uchun sil testini tavsiya qiladi . Agar sizda quyidagi xavf omillaridan biri yoki bir nechtasi bo’lsa, tibbiy yordam ko’rsatuvchi provayderingiz bilan gaplashing.
Sil kasalligini yuqtirish xavfi
Muayyan yashash yoki ish sharoitlari kasallikning bir odamdan boshqasiga o’tishini osonlashtiradi. Ushbu shartlar sil kasalligini yuqtirish xavfini oshiradi :
- Faol sil kasalligiga chalingan odam bilan yashash .
- Sil kasalligi keng tarqalgan mamlakatda , jumladan Lotin Amerikasi, Afrika, Osiyo va Tinch okeani orollaridagi bir qancha mamlakatlarda yashash yoki sayohat qilish.
- Qamoqxonalar, qariyalar uylari va uysizlar uchun boshpana kabi odamlar yaqin yashaydigan joylarda yashash yoki ishlash.
- Sil kasalligi bilan kasallanish xavfi yuqori bo’lgan jamiyatda yashash.
- Sog’liqni saqlash sohasida ishlash va sil kasalligi xavfi yuqori bo’lgan odamlarni davolash .
Aktiv sil kasalligi xavfi
Immunitetning zaiflashishi sil kasalligining faol sil kasalligiga aylanishi xavfini oshiradi. Immunitet tizimini zaiflashtiradigan holatlar yoki davolash usullari quyidagilarni o’z ichiga oladi:
- OIV/OITS.
- Qandli diabet.
- Og’ir buyrak kasalligi.
- Bosh, bo’yin va qon saratoni.
- Noto’g’ri ovqatlanish yoki tana vaznining kamligi.
- Saratonni davolash, masalan, kimyoterapiya.
- Transplantatsiya qilingan organlarni rad etishning oldini olish uchun preparatlar.
- Retsept bo’yicha steroidlardan uzoq muddatli foydalanish.
- Giyohvand moddalarni noqonuniy yuborish.
- Spirtli ichimliklarni suiiste’mol qilish.
- Chekish va boshqa tamaki mahsulotlarini ishlatish.
Yoshi va faol sil kasalligi
Sil kasalligining faol sil kasalligiga aylanishi xavfi yoshga qarab o’zgaradi.
- 5 yoshgacha. Bolalar 5 yoshga to’lgunga qadar ularda sil kasalligining faol sil kasalligiga aylanish xavfi yuqori. 2 yoshgacha bo’lgan bolalar uchun xavf kattaroqdir. Bu yosh guruhidagi sil kasalligi ko’pincha miya va orqa miya atrofidagi suyuqlikda meningit deb ataladigan jiddiy kasallikka olib keladi.
- 15 yoshdan 25 yoshgacha. Ushbu yosh guruhidagi odamlarda o’pkada yanada og’irroq bo’lgan faol sil kasalligini rivojlanish xavfi ortadi .
- 65 yosh va undan katta. Keksa yoshda immunitet zaiflashadi. Keksa odamlarda faol sil kasalligi xavfi yuqori . Bundan tashqari, kasallikni davolash qiyinroq bo’lishi mumkin.
Kasallik tarqalishining oldini olish
Agar sizda sil kasalligi faol bo’lsa, boshqa odamlarga infektsiyani yuqtirishning oldini olish uchun choralar ko’rishingiz kerak bo’ladi. Siz to’rt, olti yoki to’qqiz oy davomida giyohvand moddalarni iste’mol qilasiz. Barcha dorilarni ko’rsatmalarga muvofiq butun vaqt davomida oling.
Dastlabki 2-3 hafta davomida siz silga qarshi bakteriyalarni boshqalarga yuqtira olasiz . Boshqalarni quyidagi qadamlar bilan himoya qiling:
- Uyda qoling. Ishga yoki maktabga bormang.
- Uyda izolyatsiya qiling. Oilangiz a’zolari orasida imkon qadar kamroq vaqt o’tkazing. Alohida xonada uxlang.
- Xonani ventilyatsiya qiling. Tuberkulyoz mikroblari kichik, yopiq joylarda osonroq tarqaladi. Agar havo juda sovuq bo’lmasa, derazalarni oching. Havoni chiqarish uchun fandan foydalaning. Agar sizda bir nechta oyna mavjud bo’lsa, havoni chiqarish uchun bitta fandan foydalaning va havo kiritish uchun boshqasidan foydalaning.
- Yuz niqoblarini kiying. Boshqa odamlar atrofida bo’lishingiz kerak bo’lganda niqob taqing. Uyning boshqa a’zolaridan o’zlarini himoya qilish uchun niqob kiyishlarini so’rang.
- Og’zingizni yoping. Hapşırma yoki yo’talayotganda og’zingizni yopish uchun ro’molcha foydalaning. Kirli ro’molni sumkaga soling, uni yoping va tashlang.
Emlashlar
Sil kasalligi keng tarqalgan mamlakatlarda chaqaloqlar ko’pincha Calmette-Guerin (BCG) tayoqchasi vaktsinasi bilan emlanadi. Bu miya va orqa miya atrofidagi suyuqlikda faol sil kasalligiga chalingan chaqaloqlar va chaqaloqlarni himoya qiladi .
Vaktsina o’pkada kasallikdan himoya qilmasligi mumkin, bu AQShda ko’proq. O’nlab yangi silga qarshi vaktsinalar ishlab chiqish va sinovdan o’tkazishning turli bosqichlarida.
Karomat QO’ZIBOYEVA ,
XORAZM VILOYATI FTIZIYATRIYA VA PULMANOLOGIYA MARKAZI 6- BO’LIM HAMSHIRASI.