Dunyo xalqlari 15000 dan ortiq urushlarni boshidan kechirganligi tarixdan ma`lum. Shundan eng yirik urush 1939-1945-yillarda bo`lib o`tgan Ikkinchi jahon urushidir. Bu urushda asosiy rolni fashistlar Germaniyasi o`ynadi. Dunyoning 61 davlatini qamrab olgan bu urush XX asrning eng katta fojiasi sifatida tarixda qoldi. Bu urushga 110 mln aholi safarbar etildi. Harbiy harakatlar 40dan ortiq davlat hududida olib borildi, barcha xarajatlar 4 trillion dollarni tashkil etdi. Urush davomida 62 mln kishi halok bo`ldi.Shundan 27mln SSSR fuqarolaridir.
1941-yil 22-iyunda Germaniya SSSRga hujum qildi. Germaniyaning hujumi SSSR uchun kutilmaganda yuz berganligi I.Stalinning eng yirik xatolaridan biri bo`ldi. To`satdan boshlangan urush shunga olib keldiki, sovet aviatsiyasining katta qismi havoga ko`tarilishiga ulgurmasdan aerodromlarda yo`q qilindi, qo`shinni boshqarish va ta`minlash tizimi izdan chiqdi. SSSR tarkibida bo`lgan O`zbekiston xalqlari ham bu urush girdobiga majburan tortilgan edi.O`sha kuni mamlakatda harbiy holat e`lon qilindi. O`zbekiston urush yillarida front uchun 2100 ta samolyot, 17342 aviamotor, 2318 dona aviabomba, 17100 ta minomyot, 22mln dona mina, 560000 snaryad, 1mln dona granata tayyorlab berdi.
Ikkinchi jahon urushi yillarida fashizmga qarshi qo`lga qurol olib jang qilgan o`zbekistonlik jangchilarning umumiy tarkibidan 263000 dan ziyod kishi halok bo`ldi. 132670 kishi bedarak yo`qoldi .60432 vatandoshimiz urushdan nogiron bo`lib qaytdi, shuningdek, 10 minglab o`zbekistonlik jangchilar asirlikda bo`ldi. Rossiya, Ukraina, Belorussiyaning fashistlar bosib olgan hududlaridan 1mlndan ortiq kishi, jumladan, 200 ming bola O`zbekistonga evakuatsiya qilindi.1945-yil 8-maydan 9-mayga o`tar kechasi Berlin egallandi va Germaniya so`zsiz taslim bo`lganligi to`g`risidagi akt imzolandi. 2 -sentyabrda Yaponiya taslim bo`lish to`g`risidagi paktni imzoladi va shundan keyin Ikkinchi jahon urushi tugadi. Asosini fashistik Germaniya, Italiya va militaristik Yaponiya tashkil qilgan tajovuzkor davlatlar bloki tor-mor qilindi. Ikkinchi jahon urushidagi qo`lga kiritilgan bu buyuk g`alaba millionlab begunoh kishilarning , jumladan, O`zbekiston xalqining to`kilgan qoni, haddan ziyod mashaqqatli mehnati va uning buyuk insonparvarligi tufayli qo`lga kiritildi. 1941-yilning yozigacha Germaniya va Italiya Yevropaning 12 davlatini zabt etdi. Bosib olingan davlatlarda fashistlarning okkupatsiya tartibi o`rnatildi.”Yangi tartib”ga ko`ra demokratik erkinliklar tugatildi, siyosiy partiyalar va kasaba uyushmalari faoliyati taqiqlandi, ish tashlash va mitinglar o`tkazish man etildi bo`ysunmaganlar o`lim lagerlariga tashlandi. Polsha va Germaniyada tashkil etilgan konsentratsion lagerlar aslida o`lim fabrikalari edi. O`lim fabrikalarida 11million kishining yostig`i quridi. Bosib olingan davlatlar iqtisodiyoti bosqinchilar manfaati uchun mahsulot ishlab chiqara boshladi. Fashistlar qancha harakat qilmasin o`zining yovuz niyatiga yeta olmadi.1945-yil 16-aprel kuni sovetlar armiyasi Berlinni qurshab oldi va Berlin operatsiyasi boshlandi. 30-aprel kuni Germaniya rahbarlari A. Gitler, Gimmler, Gebbelslar o`z jonlariga qasd qildilar. Gitlerning jasadi benzin sepib yoqib yuborilgan.Insoniyat jallodining qismati ana shunday poyoniga yetdi. Dunyoning asosiy davlatlarini o`z domiga tortgan Ikkinchi jahon urushida 40 ta davlatning hududida harbiy harakatlar olib borildi, urushda behisob qurbonlar berildi va juda katta vayrongarchilk yuz berdi. Urushda fashistik Germaniya, Italiya va militarist Yaponiya tor-mor etildi. Ular vaqtinchalik buyuk davlatlar qatoridan tushib qoldi.Ayni paytda fashizm halokatga uchradi, fashistlar partiyasi va tashkilotlari faoliyati taqiqlandi. Uzoq va og`ir kurashda demokratik va antifashistik kuchlar g`alaba qozondi.
Birlashgan Millatlar Tashkiloti tuzildi va uning Ustavi 1945-yilning 24-oktyabridan kuchga kirdi. Mustamlakachi imperiyalarning yemirilishi boshlandi, o`nlab yangi mustaqil davlatlar vujudga keldi.Aziz hamyurtlar, tinchlik deb atalmish ulug` ne`matni borida qadrlaylik , urush insoniyat boshiga og`ir judoliklarni soladi, onani farzandidan, kelinchakni yoridan, otani o`g`ildan,og`ani -inidan ayiradi. Yillar o`tsa ham bu ayriliqni o`rnini hech narsa bosa olmaydi. Tinchlikni asrash, avaylash har birimizning nafaqat fuqarolik, balki insoniylik burchimizdir.
Kamola DUSCHANOVA,
Qo’shko`pir tumanidagi 2-umumiy o’rta ta’lim maktabining
tarix fani o`qituvchisi.